(Mest)Vergisting roept nog wel eens discussie op. Zo is er weerstand tegen omdat door vergisting er minder organische stof op de bodem terecht komt, wat de bodemvruchtbaarheid zou verminderen. In deze blog wordt ingegaan op de vraag of daarmee daadwerkelijk de bodemvruchtbaarheid afneemt.
Om daar goed antwoord op te geven moet eerst gekeken worden naar wat vergisting doet. Vergisten is een anaëroob proces, waarbij organische stof deels wordt omgezet in methaan en CO2. Hierdoor neemt dan ook het organische stofgehalte af. Organische stof is een belangrijk component voor de bodemvruchtbaarheid. De groei van micro-organismen gebruikt deze organische stof als koolstofbron om mee te kunnen groeien. Bij een vergister wordt vooral de makkelijk afbreekbare organische stof afgebroken, terwijl sommige complexere structuren onaangetast blijft. Het is belangrijk voor de groei van micro-organismen dat er in ieder geval voldoende organische stof beschikbaar is in de bodem.
Invloed van vergisting
Aangezien vergisting niet alleen in een vergister plaatsvindt maar ook in de stal, is er altijd sprake van vermindering in het organische stofgehalte. Afhankelijk van de mest ligt deze afbraak tussen de 30-70%. Bij het direct uitrijden van mest over het land is het gehalte van organische stof dan ook instabiel omdat delen van de mest verser zijn dan andere en daarmee in een verschillend stadium van vergisting zitten. Wanneer enkel digestaat wordt uitgereden, is er sprake van een stabiel gehalte aan organische stof, aangezien alles wat vergist kon worden er al uit is. Aangezien bacteriën houden van consistente voeding, kan een stabieler organisch stof gehalte zelfs wenselijk zijn. De hoeveelheid beschikbare organische stof in de bodem wordt uitgedrukt in Effectieve Organische Stof (EOS), wat gemeten wordt in de hoeveelheid die een jaar na toediening nog aanwezig is in de bodem.
EOS
Bij drijfmest ligt de EOS tussen de 40 en 70% (hoe ouder de mest hoe hoger), bij digestaat is de EOS > 75%. Deze waarde wordt hoger naarmate meer van de moeilijk afbreekbare organische stof wordt afgebroken tot simpelere structuren. Ook een vergister heeft hierin zijn grenzen, aangezien de stabiele humusstructuren niet worden aangetast in de vergister, is bij het toedienen van digestaat in bemesting nog steeds organische stof aanwezig. Hierdoor blijft in de bodem organische stof achter, net zoals dit bij drijfmest het geval is. Bij praktijktests bleek dat de hoeveelheid EOS bij digestaat aanwending niet noemenswaardig lager is dan bij het aanwenden van drijfmest. In de onderstaande figuren is dit weergegeven.
Het onderzoek van Accress toont aan dat er een lichte afname van de EOS is na langdurig gebruik van digestaat. Op proefboerderij De Marke in Hengelo (Gld) wordt al meer dan 15 jaar met digestaat bemest, echter wordt daar geen afname van de EOS in de bodem geconstateerd. Hieruit mogen we aannemen dat meer factoren meespelen in dit proces. Goed graslandbeheer en de toepassing van grondbemesting op bouwland hebben bijvoorbeeld ook invloed op het organische stofgehalte en het bodemleven.
Wat draagt bij aan bodemvruchtbaarheid?
De bodemvruchtbaarheid hangt af van meer zaken dan alleen het organische stof gehalte. Zo is de bemestende werking van digestaat een belangrijk aspect waar veel boeren meer over willen weten. Voor de bemestende werking kijken wij naar het stikstof. De efficiëntie van de stikstof wordt gemeten met de werkingscoëfficiënt. Dit is een getal wat aangeeft welk aandeel van de aanwezige stikstof daadwerkelijk benut kan worden door het bodemleven en de gewassen. Een hogere werkingscoëfficiënt betekent dat meer van de aanwezige stikstof benut kan worden. Stikstof is namelijk aanwezig in verschillende vormen, en niet elke vorm daarvan is even makkelijk te benutten door gewassen.
Voor kunstmest is de werkingscoëfficient bijna 100%. Bij drijfmest van runderen is deze 45% tot 60% (met en zonder beweiding), omdat een groot deel van de stikstof organisch gebonden is. Uit onderzoek op Den Eelder (kleigrond) blijkt dat de werkingscoëfficient van digestaat gemiddeld 20% hoger is dan die van rundveedrijfmest.
Een hoger aandeel werkzame stikstof vertaald zich naar betere gewasproducties. In de agrarische sector wordt de opbrengst gemeten in droge stof per hectare. Bij bemesting met digestaat lag deze in proefopstellingen tot een ton per hectare hoger. Dit is te zien in de onderstaande tabel.
| Stikstofbemesting | Opbrengst | % stikstofopname | |
| Totaal (kg/ha) | 4 sneden (kg ds/ha) | door het gewas | |
| KAS | 176 | 12,162 | 96% |
| Drijfmest Den Eelder | 344 | 11,571 | 35% |
| Digestaat Den Eelder | 316 | 12,301 | 51% |
| Digestaat met water | 346 | 13,580 | 71% |
| Digestaat aangezuurd | 346 | 12,098 | 50% |
Vergelijking van proeven
Vergelijkbare proeven zijn uitgevoerd op proefboerderij De Marke (zandgrond). Daaruit volgt dat de stikstofwerking hier beter nog beter is dan op Den Eelder, gemiddeld 33% beter dan mest.
Het is wel goed om te realiseren dat dit een beperkte meetset is. Wel is het logisch dat je een hogere gewasopbrengst kan hebben omdat organisch gebonden stikstof omgezet wordt in minerale stikstof. In een vergister worden complexere organische moleculen met stikstof (zoals eiwitten en aminozuren) afgebroken tot simpelere minerale vormen zoals ammonium. Deze laatste vormen zijn beter op te nemen door gewassen.
Wij houden als kerngetal vaak aan dat 20% van de organisch gebonden stikstof omgezet wordt in minerale stikstof. Met andere woorden, digestaat lijkt meer op kunstmest en op de goede wijze toegediend kan dit een stijging van de gewasopbrengst geven. Dit is echter lastig in cijfers uit te drukken. 1 kg minerale stikstof geeft een opbrengst van 25 tot 30 kg droge stof. Op basis van de toename van opbrengst bij Den Eelder lijkt dit daadwerkelijk op te treden. Mocht er echter al voldoende stikstof toegediend worden, dan kan uitgegaan worden van een lagere kunstmestgift.
Over dit artikel
22 maart 2022 / Auteur: Dr. Ir. René Cornelissen
